ATENDE
Home   >   Memoria   >   CONMEMORACIÓN DO DÍA DA REPÚBLICA

CONMEMORACIÓN DO DÍA DA REPÚBLICA

By on abril 19, 2013

O pasado 14 de Abril conmerouse a chegada da República ao Estado Español cunha ofrenda de 7 rosas vermellas por cada un dos republicanos aparecidos mortos nas curvas de Lapido. Despois asistimos a duas charlas : Unha de Anxo Doval sobre “o goberno local de Ames durante a República” e outra de Fran Redondo sobre ” A República primeiro e único réxime democrático do Estado Español”.  Estas foron as suas achegas:

O GOBERNO MUNICIPAL DE AMES DURANTE A REPÚBLICA

Vivimos nun Concello no que o “silencio da longa noite de pedra” parece que dura máis que en calquera outro da nosa contorna. Apenas hai referencias a feitos acontecidos en Ames antes de mediados dos anos 50 do século pasado  en traballos sobre outras terras, o máis “autóctono” que temos son as vivencias persoais de Maximino Viaño , ás que nos referiremos máis adiante.

Co gallo da conmemoración da proclamación da II República presentamos esta primeira achega da vida do  goberno municipal ao longo da sua curta vida

As eleccións de 12 de abril de 1936 contemplaron o trunfo da candidatura agrarista , pero foron unas eleccións que non deberon desenvolverse dunha maneira moi limpa, polo que o goberno civil ordenóu a sua repetición, pola reclamación que os garciprietistas fixeron según se recolle na nota de prensa que o diario El Pueblo Gallego recolle da repetición delas qe se realizóu o 31 de maio. Tampouco deveron desenvolverse nun tono moi pacífico , así Maximino Viaño (1)  recolle a destrucción dalgunha urna en Bertamiráns.

Pero quenes eran os agraristas e os garcipritistas?. As candidaturas agraristas eran candidaturas independentes que se identificaron con aquelas procedentes do movemento asociativo agrario, pero con pouca uniformidade ideolóxica.; en canto aos garciprietistas eran os seguidores de Montero Ríos na comarca compostelana , que durante toda a etapa da restauración monárquica alternaron o poder cos conservadores. Según o Diario o Compostelano, cando da noticias das eleccións celebradas o 12 de abril en Ames da como resultado 15 socialistas agrarios e 3 republicanos garciprietistas.

Nas eleccións do 31 de maio dinos El Pueblo Gallego:

“Fue reñídisima la batalla que dieron los antiguos caciques por no perder el mangoneo, llegándose a presentar sus candidatos como republicanos cuando hace poco tiempo pertenecían a la monarquía. Así pasó en Ames donde volvió a aparecer un aspirante a cacique que en las últimas elecciones  luchó como garciprietista, y en éstas, considerándose  con la absoluta por haber licenciado  su  jefe a sus huestes, presentó sus candidatos con el carácter de republicano radical, obteniendo la misma derrota que las celebradas  en abril, no obteniendo puesto alguno, pues los elementos republicanos agrarios sacaron triunfante su candidatura”

Os nosos agraristas presentáronse ás eleccións desde o poder municipal xa que conformaron unha candidatura en torno a Oscar Lojo Batalla que xa era alcalde desde o 16 de setembro do ano 1930. Según as noticias que nos da dél Maximino Viaño (2) volvéu das Américas cunha certa fortuna. Este carácter de emigrante retornado é o que probablemente lle dea o carácter político aos nosos agrarios, pois seguindo a Bernardo Maiz  (3) “os emigrantes retornados constituiron ou conformaron as directivas de numerosas sociedades agrarias, trouxeron novas ideas de progreso tanto técnico coma ideolóxico , fortemente anticlericais e antimonárquicos, convencidos das virtudes dos reximes políticos democráticos; estes retornados constitutiron un elemento básico na creación de sociedades en Galiza e no xiro de moitas  a posturas viradas á esquerda”.

Pola sua actuación ao longo de todo o periodo republicano acreditamos que eran unha candidatura que quería romper cos manexos caciquís da época monárquica e trouxo ideas de modernización, fundamentalmente a través da educación e da mellora das vías de comunicación como logo veremos. Seguindo a Grandío (4) mantivéronse como republicanos independentes , agás no periodo 1934-1935 en que formaron parte do PRG (os Casaristas en Galicia)

Temos que decir que foi unha corporaión moi estable. Entre os concelleiros que tomaron posesión o 21 de Abril  e os que o fixeron o 22 de xuño ,logo de repetirse as eleccións, únicamente se produce unha baixa, a de Francisco Villanueva Calvo. E ata o mes de xullo do ano 1936 únicamente se produce a baixa de Enrique Bustelo Otero , de Viduido, polo seu falecemento. O resto dos membros da corporación foron:

Marcelino Abeledo Alvarez (1º tenente de alcalde), Manuel  Ferro Rey, José Ramón Seara Noya, José Vázquez Lens, Manuel Reino Barreiro, Antonio Crespo Gómez, Benito del Río Baliña, José Barbeito Barreiro, Manuel rey Beiroa, Manuel Lamas Lamas, Vicente Guerra Pose, Oscar Lojo Batalla, Enrique Bustelo Otero, Francisco Fernández Suárez, Manuel Nieto Castro, Jesús García Casas.

A sesión constituinte  do día 21 de abril  foi presidida por Oscar Lojo  como alcalde saínte, e unha vez iniciada a sesión quixo colocarse co resto dos concelleiros, pero éstes llo impediron “nombrándole por aclamación Presidente de la República e obligándole a presidir de nuevo la sesión”, así dí a acta e continúa:

“declaró abierta la sesión que dio comienzo dando cuenta de la proclamación de la República, transición que representa en este momento histórico de nuestra patria la viva expresión de los anhelos y convicciones íntimas latentes en la casi totalidad del pueblo español exteriorizada completamente en las elecciones municipales del día 12 con fuerza invencible que nos proporciona la satisfacción de participar de un modo directo en la obra de gobierno”

Despois a corporación fai unha adhesión unánime e enfervorizada ao Estatuto Jurídico de la República, elixen os tenentes de alcalde e síndicos, se iza a badeira tricolor e faise “una manifestación unánime y espontánea  de los reunidos de inquebrantable fidelidad y adhesión a la naciente República Española y el poder constituido”.

Na sesión de 22 de xuño volve a constituirse a corporación xa con máis formalidades, é presidida por Marcelino Abeledo, de Ortoño, o concelleiro máis votado (hai que decir que as eleccións fixéronse en tres distritos e era normal que os máis votados o foran no que tiña maior censo), e tamén o alcalde se elixéu en votación secreta, pero de novo Oscar Lojo Batalla, de Tapia, saíu por unanimidade.

Foi un goberno con inicativa que quixo traer ao noso pobo progreso e novas ideas soiais e políticas, fomentóu o asociacionismo, creóu escolas, novos camiños e arranxo dos que estaban en mal estado, e ocupouse tamén das augas: as fontes e os lavadoiros, (as traidas daquela), adoptóu inciativas de impulso do comercio e trouxo á luz pública por primeira vez ás rúas do concello. Tamén aquí cadran os nosos agrarios coa definición dada por Bernardo Maiz: novas ideas de progreso a través da educación e da novas vias de comunicación e outras infraestruturas, aínda que non no anticlericalismo, en Ames non se deron situacións de prohibición de manifestacións relixiosas na rúa (procesións ou enterros), coma noutros lugares,  a pesar de que isto lle creóu algúns problemas ao alcalde Lojo Batalla.

Escola do Milladoiro 1932

Escola do Milladoiro (1932) .Fotografía dos fondos de Mupega Museo Pedagóxico de Gañicia

Crearon Escolas: na primiera sesión non organizativa, deron conta da creación da escola de Searez, despois a de Agrón, o Santo , Bertamiráns e Bugallido. En data 14 de novembro o sindicato agrícola de Viduido solicita unha escola a ubicar no Milladoiro para os nenos deste lugar e tamén de Coira, Ventín e a Grela para atender a unha pobación de 356 habs con 30 nenos e 41 nenas, a mais próxima era a de Viduido a 3 km., (creada o 6/8/1932). Tamén se solicita para Castiñeiro de Lobo, Pegariños e Pousada con 274 hab, 25 nenos e 30 nenas (creada o 29/10 de 1932). Novas escolas en Gasamáns, Cobas, a de Tapia (por certo que o seu edificio foi pagado por Oscar Lojo do seu peto, según Maximino Viaño), arranxaron ou construiron novos edificios nos lugares onde xa había escolas, suliñar aquí a grande aportación de sociedades galegas no exterior coma a Sociedad de Riberas del Tambre y Valle de la Mahía ou a Sociedade de Hijos de Calo y Viduido, ou o ofrecemento de locales por sociedades agrarias coma a de Viduido , Bugallido Y Ortoño. Do apoio á educación pode dar fé que en época tan temprana coma o 12 de agosto do 31 xa se fai un recoñecemento á gran labor do ministro de educación Marcelino Domingo. Ningún outro ministro o merecéu. Tamén é significativo que todos os concelleiros fagan tamén un recoñecemento á labor a prol da educación do seu alcalde e das sociedades en América (26/11/1932)

Tamén as obras públicas: na segunda  sesión non organizativa aproban o arranxo da ponte da Cabrita sobre o Sar en Costoia, destruida por un temporal, aprobaron a construcción de camiños de Bertamiráns a Auga Pesada, de Ponte Maceira a Ponte Insua, Ames a Pontemaceira, Santo a Bastabales, Santo á estación de Casal, Viduido de Abaixo a Osebe , de Milladoiro a Viduido de Abaixo, aprobaron unha ponte entre Lens e autra riveira do Tambre, …   Os facciosos truncaron moitos destes proxectos aprobados.

Posicionaronse políticamente manifestando a sua “adhesión entusiasta “ ao Estatuto de Galicia  e nomearon ao alcalde comisionado para a sistir á Asamblea de Municipios que aprobou o proxecto no ano 1932, e aprobaron unha aportación de 200 euros para a campaña do estatuto (80.000 euros serían no noso orzamento). O 27 de outubro  de 1934 manifestan a sua adhesión ao goberno polos “últimos sucesos revolucionarios”.

O 1 do de decembro de 1934 solicitan unha feira de gando para Barouta que é aprobada na Xunta Provincial de Fomento o 19/10, que terá unha gran repercusión os seguintes anos.

A finais do 1935 e ao longo de 1936 inician unha nova área a do alumedo público que empezan en Lens e toda a parroquia de Ortoño (incluía Bertamiráns). Á Casa do Concello chega a luz eléctrica  a principios do 36.

Moitos destes proxectos foron interrumpidos polo golpe de Estado, algún abandonados definitivamente coma a ponte entre Oca e Vilacoba, para a que o Consello de ministros xa habilitara unha partida en maio de 8.000 pts.

O 1 de agosto de 1936 a autoridade militar da praza de Santiago Juan Sanmiguel del Río cesa a todos os concelleiros e constitue unha comisión xestora composta polo veciño das Punxeiras (Ortoño) Ramón Veiga Martínez e o secretario do Concello ( que moitos quebradeiros de cabeza dera á lexítima coroporación) Luis Salqués.

O 28 de outubro  constituese unha nova corporación nomeada polo gobernador civil da provincia composta por Ramón Veiga como alcalde e outros 6 concelleiros titulares e 5 suplentes.

Duróu o tempo da guerra e ademáis de xestionar o reclutamento e promover misas homenaxe, tan só se ocupóu de pagos. Chegóu a noite despois da luz e o progreso.

 

(1)     .- Viaño, Maximino : Lembranzas : una vida en el campo gallego .- Santa Comba, A Coruña : 3C3, imp. 2001…pax. 460

(2)     .- Viaño, Maximino: op.cit., pax. 449

(3)     .- Bernardo Máiz: Galiza entre Primo de Rivera e a IIª República, unha achega .- En : Xuntos por Galicia : a Asamblea de Concellos de 1932 e o Estatutode Autonomía de Galicia / Antón M. Pazos (ed.) .- Santiago de Compostela : Instituto de Estudos Gallegos “Padre Sarmiento” , 2009 .- pax. 59

(4)     .- Grandío Seoane, Emilio: o Poder local na provincia da Coruña durante a II República.- En: Poder local, élites e cambio social na Galicia non urbana (1874-1936) . [Congreso, Santiago de Compostelano, xuño de 1996] .- Santiago de Compostela : Universidade de Santiago de Compostela, Servicio de Publicacións e Intercambio Científico, 1997.– P. 243-274.

ANXO DOVAL

 

 

Resumo da intervención celebrada en Aldea Nova (Ames) o 14 de abril de 2013 con motivo do aniversario da II República

(…) A segunda consideración que quería manifestar é a aseveración de que, 82 anos despois da proclamación tal día como hoxe da II República, podemos afirmar sen risco a equivocarnos que aquel réxime xurdido en abril de 1931 representa o primeiro réxime xenuína e autenticamente democrático de toda a historia do Estado español. Isto debería quedar absolutamente claro, sen matices, malia que resulta obvio que a II República tivo as súas luces e as súas sombras, os seus acertos e os seus erros. Por iso faise tamén necesario fuxir de calquera interpretación maniquea aínda que, é ben certo, o réxime republicano foi atacado dende o mesmo día da súa instauración.
Mais, para entender que significou a II República semella necesario visualizar, moi brevemente, o contexto histórico no que nos imos mover, é dicir, os primeiros 30 anos do século XX na historia de España. Son tres décadas cheas de transformacións sociais, económicas, políticas e culturais, moi en consonancia co que estaba ocorrendo no continente europeo. Tres décadas, en definitiva, ateigadas de vitalidade e cambios profundos que afectarán a todo o conxunto social.
A principios do século XX, o Estado español vén de sufrir o chamado Desastre do 98 (coa perda das súas últimas tres colonias: Porto Rico, Cuba e Filipinas) e, ao mesmo tempo, as elites intelectuais comezan a falar da necesidade dunha “rexeneración” na vida pública do país a todos os niveis. É xustamente esa rexeneración a que abrirá as portas do camiño cara unha democratización socio-política que só chegará en abril de 1931.
En 1902, Alfonso XIII acada a súa maioría de idade, xura unha constitución que leva funcionando 25 anos e accede ao trono de España converténdose así no xefe do Estado español. Unha xefatura sostida polo chamado sistema “turnista” da Restauración borbónica, é dicir, pola alternancia no poder executivo de dous partidos de notables (non son partidos políticos), o liberal e o conservador, que a súa vez están sustentados por unha moi tupida rede caciquil e de clientelas, que funcionan en base a favores persoais baixo un manto protector ou de padroado.
España entre 1900 e 1930 é un estado que vive inmerso nunha profunda crise e nun profundo cambio, onde alternan liortas entre o atraso secular e a nova modernización que experimenta o país, malia as reticencias das clases dominantes. Os cambios se traducen en que, por exemplo, a emigración transoceánica masiva da segunda metade do século XIX agora é substituída por outra emigración, interior, que parte do mundo rural cara ao urbano, do campo á cidade.
Isto provocará que, naqueles trinta primeiros anos do novo século, as principais cidades dupliquen a súa poboación; que o sector económico primario (agro-gandeiro) perda peso fronte aos sectores secundario (industrial) e terciario (servizos), co xurdimento dun novo taboleiro social onde aparecen novas clases sociais como o proletariado industrial urbano e unha incipiente pequena burguesía; ademais, a esperanza de vida pasa, entre 1900 e 1930, dos 35 aos 50 anos de idade; se reduce a taxa de analfabetismo do 60 ao 40%; e, por último, se dobra a renda ou riqueza nacional do país. Todo isto se traduce nun panorama social diverso e moi complexo.
Por un lado, na cúspide social continúa o chamado “bloque de poder”: a oligarquía rural, os grandes terratenentes, ao que agora se suma unha nova oligarquía industrial e financeira. Todos eles ennobrecidos, xa sexa por antigüidade ou ben por compra de títulos nobiliarios ou casamentos. E xunto estas oligarquías, ao seu carón, está sempre presente a Igrexa católica, dominadora da vida social, dos costumes e do ensino e a instrución.
Fronte a eles, aquel novo proletariado urbano do que falamos vai acollendo xa dende finais do século XIX unha semente republicana, anarquista ou socialista. Nestes primeiros trinta anos do século XX, todos eles comezarán a reivindicar unha maior participación nas tarefas de Estado, pedirán ampliar a base social da política do mesmo e reclamarán ser co-partícipes e co-protagonistas, actores principais dos destinos do Estado e da acción de goberno. Non queren permanecer máis tempo alleos á escena socio-política.
Pero a historia política do reinado de Alfonso XIII é tamén a historia dun fracaso: o rei vai participar en política a carón das elites de sempre e, para evitar a perda do poder político, só realizará tímidas reformas “dende arriba”, sen modificar as estruturas básicas do Estado e a súa representación.
Así, xunto os vellos problemas herdados do século XIX, é dicir, o militarismo e o clericalismo, dende 1900 aparecerán outros máis que virán a sumarse aos xa existentes:
–         A guerra de Marrocos.
–         O nacionalismo catalán.
–         A irrupción no escenario político do republicanismo radical.
–         O espallamento do movemento obreiro organizado, coa UGT (nacida en 1888) e a anarcosindicalista CNT (1910).
Cando a crise se agrave, Alfonso XIII recorrerá ao golpe de Estado para salvagardar os seus intereses. En setembro de 1923, o capitán xeneral de Catalunya, Miguel Primo de Rivera (pai do fundador de Falange, José Antonio), executa o golpe coa aquiescencia de todo o Exército, sen oposición da poboación e co respaldo do monarca. Por iso trunfa, alongando unha crise profunda que só se resolvería cun cambio de sistema. Coa caída de Primo de Rivera, en xaneiro de 1930, a hostilidade contra a monarquía é absoluta.
O 12 de abril de 1931, unhas eleccións municipais transfórmanse nun plebiscito sobre cal debe ser o  modelo de organización do Estado. De tal xeito, que aquelas eleccións dirimirán se o futuro será monárquico ou republicano. En 41 capitais de provincia das 50 existentes, a vitoria absoluta é para as candidaturas republicanas. No amañecer do día 14, Alfonso XIII parte cara o exilio en París e en España queda oficialmente proclamada a II República.
O Goberno Provisional, moi heteroxéneo politicamente,  abordará o traballo cunha primeira cuestión sobre a mesa: convocar eleccións xerais a Cortes constituíntes (xuño 1931) para dotar ao país dunha constitución. Esta (aprobada o 9 de decembro de 1931) sinalaba que España era “unha República democrática de traballadores de toda clase”; declaraba a non confesionalidade do Estado; eliminaba o sostemento económico estatal ao clero; introducía o matrimonio civil e o divorcio; e, entre outras cuestións, prohibía o exercicio do ensino ás ordes relixiosas.
A conxunción republicano-socialista. As eleccións de xuño de 1931 outorgaron unha cómoda maioría parlamentar aos grupos republicanos e socialistas que, coligados, deron inicio ao período máis fértil, máis renovador e máis transformador da etapa republicana. Até a destitución de Azaña (setembro de 1933), os gobernos do chamado bienio progresista centraron o seu traballo lexislativo en:
– reorganización do Exército.
– distribución da propiedade agraria.
– regulamentación de salarios á clase traballadora.
– lexislación da protección laboral.
– cuestión do ensino e alfabetización.
Nunca antes se acadaron tantas conquistas sociais en tan pouco espazo de tempo e nunca antes se consolidaron tantos logros e dereitos democráticos.
Porque o certo é que a República entendeu que para consolidarse como sistema democrático era fundamental establecer a primacía do poder civil fronte ás dúas burocracias que secularmente exerceron o control absoluto do Estado: o Exército e a Igrexa católica. É dicir, había que someter o Exército ao poder civil e secularizar o Estado.
O Exército era unha institución atrasada, pouco moderna, moi dada a participar na vida política e excesivamente inflada de mandos e oficiais. Por iso a Reforma Azaña suscitou tanta animadversión.
A Igrexa católica considerou un ataque frontal o artigo 26 da Constitución republicana que declaraba os bens eclesiásticos propiedade do Estado e prohibía ás ordes relixiosas o exercicio do ensino.
Sobre a instrución e a lectura, as autoridades republicanas entenderon que o réxime non podería subsistir se non se reducía o 40% de analfabetismo existente segundo o Censo de 1930. Así, os responsábeis do Ministerio de Instrución Pública multiplicaron o número de escolas, melloraron a formación dos mestres e elevaron os seus salarios. Socializaron a lectura pública e colocaron bibliotecas abertas e con fondos bibliográficos axeitados nas escolas do rural, convertendo ao mestre tamén en bibliotecario.
Así, é lóxico entender que a República gañara tantos e variados inimigos, mais hai que subliñar que aquelas leis elaboradas polo Goberno de coalición republicano-socialista, e aprobadas no Parlamento, en modo algún eran revolucionarias. Con todo, sempre foron consideradas unha ameaza polo bloque social antes dominante e, en consecuencia, unha boa parte da sociedade organizouse para combater á República: primeiro nas urnas (accidentalismo) máis tarde coa violencia e coas armas (catastrofismo).
A dereita antirepublicana e católica agrupouse na Confederación Española de Derechas Autónomas (fundada en febreiro de 1933) e co seu líder Gil Robles foi o partido máis votado nas eleccións de novembro de 1933. O chamado bienio negro dedicouse, con Alejandro Lerroux do Partido Radical á cabeza, a desmontar toda a lexislación transformadora dos anteriores gobernos progresistas. A invitación cursada á CEDA para entrar no goberno o 4 de outubro de 1934 provocará o estoupido da Revolución de Outubro, reprimida a sangue e lume por, entre outros, o xeneral Franco. O resultado: milleiros de mortos e encarcerados.

As eleccións de febreiro do 36 levan á vitoria a coalición de esquerdas conformada no Frente Popular. Para entón, os preparativos para a sublevación de xullo estaban en marcha. Cando a Igrexa católica irrompa como un vendaval no escenario político, a suma do púlpito e a reacción fará imposíbel discernir entre relixión, orde e propiedade. Incluso a posterior represión será santificada polas autoridades eclesiásticas que cualificaron de “cruzada” e “plebiscito armado” unha guerra de exterminio nacida dun golpe de Estado que fracasou nunha boa parte do territorio.

FRAN REDONDO

 

About Admin

Leave a Reply

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *